A centenary of Einstein’s General Theory of Relativity brings forward some questions with regard to the impact of Einstein’s theory on philosophy. This theory, and the chronologically earlier Special Theory of Relativity, have had many important philosophical implications. In Poland they provoked interesting philosophical discussions before WWII. The history of those discussions reveals numerous noteworthy facts concerning the relationships between mathematics, physics and philosophy. A case study of the reception of the Special and General Theory of Relativity in Kraków and Lwów before 1925 focuses on the peculiar specificity of exact sciences and philosophy in Polish Galicia. The concept of “philosophy in science” coined by Michael Heller is particularly suitable for describing this specificity. The article begins with a short overview of the early reception of the Special Theory of Relativity in Kraków. Next, it shows how the discussions during the 10th and 11th Congresses of Polish Physicians and Natural Scientists (Lwów 1907, Kraków 1911) influenced the reception of the STR. What is also discussed are the roots of the specificity of the reception in Lwów, i.e. the influence of the considerations about the foundations of mechanics and a public philosophical debate around Einstein’s theories. In order to demonstrate how different the reception of these theories was in Kraków, a description is provided of a methodological debate between S. Zaremba and T. Banachiewicz. Some notes are also added about the concurrent styles of philosophy of science (philosophy of nature). The article ends with conclusions about the specificity of Kraków’s and Lwów’s styles of philosophy in science. This study reveals that in this period Einstein’s theories significantly stimulated philosophical considerations in Poland. These considerations have become an important supplement to the scientific activity in Kraków and Lwów. / Setna rocznica sformułowania przez Alberta Einsteina ogól- nej teorii względności jest doskonałą okazją do ponownego postawienia pytań o wpływ wspomnianej teorii na filozofię. Interesującą perspektywę oferują badania z zakresu historii nauki i historii filozofii, które pozwalają dokładniej przyjrzeć się procesowi recepcji wspomnianej teorii. Proces ten jest waż- nym źródłem wiedzy o kształtowaniu się relacji nauk przyrod- niczych i filozofii, gdyż poprzez analizę wskazywanych trud- ności i kontrowersji pozwala zidentyfikować wiele ukrytych założeń o charakterze filozoficznym, które trudno dostrzec na innych etapach rozwoju nauki. Dzięki temu analiza proce- su recepcji nowych teorii naukowych staje się wyróżnionym przedmiotem analiz relacji matematyki, nauk przyrodniczych i filozofii. Z tych względów warto przyjrzeć się interesują- cym dyskusjom i polemikom, które miały miejsce w obrębie nauki polskiej. Szczególnie interesujące polemiki i dyskusje wokół teorii względności rozegrały się w Krakowie i we Lwowie przed ro- kiem 1925. Wspomniane ośrodki zostały wybrane również z tego względu, że w początkach XX wieku, wykorzystując możliwości polityczno-kulturalne powstałe w związku z ist- nieniem stosunkowo szerokiego zakresu autonomii Galicji, stały się one najważniejszymi centrami rozwoju nauki polskiej. Sytuacja ta zadecydowała również o połączeniu wymienio- nych ośrodków stosunkowo silną siecią powiązań, widocznych szczególnie na gruncie fizyki. W obu miastach powstała rów- nież specyficzna (choć z zachowaniem pewnych lokalnych od- rębności) odmiana refleksji nad nauką, którą dogodnie jest określić przy pomocy pojęcia „filozofii w nauce” stworzonego przez M. Hellera. Opracowanie rozpoczyna się od krótkiego przybliżenia hi- storii recepcji szczególnej teorii względności w Krakowie. W pro- cesie tym najistotniejszą rolę odegrał August Witkowski, który już w 1905 roku docenił znaczenie pierwszych prac Einsteina. Kolejne punkty zwrotne w procesie recepcji teorii Einsteina wy- znaczyły dwa kolejne Zjazdy Lekarzy i Przyrodników Polskich, które odbyły się kolejno we Lwowie w 1907 r. i w Krakowie w 1911 r. Pierwszy z nich zadecydował o popularyzacji idei relatywistycznych pośród przyrodników polskich, a kolejny – o popularyzacji ich wśród filozofów. Dla zrozumienia lokalnej specyfiki filozoficznych rozważań prowadzonych w ośrodku lwowskim odwołamy się do rozwoju recepcji wokół podstaw mechaniki. Zagadnienie to szczególnie mocno interesowało lwowskich uczonych z tej racji, że Lwów był do 1915 roku jedynym polskim ośrodkiem akademickim rozwijającym nauki techniczne i koncentrował w naturalny sposób większość pol- skich uczonych zajmujących się nauką mechaniki. To właśnie środowiska związane z lwowską Szkołą Politechniczną odegrały ważną rolę w późniejszych dyskusjach wokół szczególnej i ogól- nej teorii względności. W dalszej kolejności szkicowo zaprezentowana zostanie lwow- ska polemika wokół teorii względności i dla kontrastu ukazana zostanie o wiele krótsza polemika rozgrywająca się w Krakowie. Szczególna uwaga zostanie poświęcona dorobkowi Zygmunta Zawirskiego, który w swej działalności podjął problematykę poruszoną w obu ośrodkach i przedstawił najbardziej interesu- jące rozważania ukazujące nowoczesną wizję filozofii uprawia- nej w ścisłym kontakcie z naukami przyrodniczymi. Prezentowany styl filozofii w nauce rozwijany w Krakowie i Lwowie został również skrótowo skonfrontowany z konkuren- cyjnymi filozoficznymi reakcjami na teorie Einsteina: z refleksją rozwijaną w obrębie Szkoły Lwowsko-Warszawskiej (Kazimierz Ajdukiewicz) i z wybraną refleksją neoscholastyczną (Feliks Hor- tyński SJ, Ludwik Wrzoł SJ, Jan Stepa). Na tym tle lepiej można dostrzec specyfikę filozofii analizowanej w tym studium przy- padku – najważniejsze uwagi na ten temat zostały zawarte w za- kończeniu niniejszej pracy. Niniejszy artykuł ukazuje fakt, że szczególna i ogólna teoria względności Einsteina znacząco wpłynęły na rozwój refleksji fi- lozoficznej w Polsce. Warto również zaznaczyć, że refleksja filozo- ficzna stała się w opisywanym okresie ważnym uzupełnieniem pracy naukowej przyrodników, co decyduje również o specyfice rozwoju ówczesnej nauki.
...More
Article
Pesic, Peter;
(2013)
Helmholtz, Riemann, and the Sirens: Sound, Color, and the “Problem of Space”
(/isis/citation/CBB001320409/)
Article
Giannetto, Enrico R. A.;
(2009)
The Electromagnetic Conception of Nature at the Root of the Special and General Relativity Theories and Its Revolutionary Meaning
(/isis/citation/CBB001032842/)
Book
Hanoch Gutfreund;
Jürgen Renn;
(2017)
The Formative Years of Relativity: The History and Meaning of Einstein's Princeton Lectures
(/isis/citation/CBB024679698/)
Book
Vanja V. Malloy;
(2018)
Dimensionism: Modern Art in the Age of Einstein
(/isis/citation/CBB753306396/)
Article
Alemañ Berenguer, Rafael Andres;
(2008)
Geometría y física: de Hertz a Einstein
(/isis/citation/CBB000933114/)
Article
Giovanelli, Marco;
(2013)
Erich Kretschmann as a Proto-Logical-Empiricist: Adventures and Misadventures of the Point-Coincidence Argument
(/isis/citation/CBB001213352/)
Article
Nathaniel F. Sussman;
(2021)
Quick thinking: How Einstein did (and did not) refute the ether frame of reference
(/isis/citation/CBB233453742/)
Book
Suchmiel, Jadwiga;
(2000)
Działalność naukowa kobiet w Uniwersytecie we Lwowie do roku 1939
(/isis/citation/CBB000330807/)
Book
Judith R. Goodstein;
(2018)
Einstein's Italian Mathematicians: Ricci, Levi-civita, and the Birth of General Relativity
(/isis/citation/CBB788145002/)
Article
Mermin, N. David;
(2011)
Understanding Einstein's 1905 Derivation of E=mc2
(/isis/citation/CBB001024236/)
Book
Reichenbach, Hans;
Gimbel, Steven;
Walz, Anke;
(2006)
Defending Einstein: Hans Reichenbach's Writings on Space, Time, and Motion
(/isis/citation/CBB000930976/)
Article
Elske de Waal;
Sjang L. ten Hagen;
(2020)
The Concept of Fact in German Physics around 1900: A Comparison between Mach and Einstein
(/isis/citation/CBB266214579/)
Book
Einstein, Albert;
(2005)
Relativity: The Special and the General Theory
(/isis/citation/CBB000550060/)
Book
Tavel, Morton;
(2002)
Contemporary Physics and the Limits of Knowledge
(/isis/citation/CBB000201565/)
Book
Roger Cooke;
(2017)
It's About Time: Elementary Mathematical Aspects of Relativity
(/isis/citation/CBB932885933/)
Article
Hayes, Peter;
(2010)
Popper's Response to Dingle on Special Relativity and the Problem of the Observer
(/isis/citation/CBB001024229/)
Article
Janssen, Michel;
(2002)
Reconsidering a Scientific Revolution: The Case of Einstein versus Lorentz
(/isis/citation/CBB000642049/)
Article
Liu, Hua-qiu;
Guo, Jin-bin;
(2005)
Einstein and mathematics
(/isis/citation/CBB000650780/)
Article
Afriat, Alexander;
Caccese, Ermenegildo;
(2010)
The Relativity of Inertia and Reality of Nothing
(/isis/citation/CBB001024197/)
Article
Hon, Giora;
Goldstein, Bernard R.;
(2006)
Symmetry and Asymmetry in Electrodynamics from Rowland to Einstein
(/isis/citation/CBB000771892/)
Be the first to comment!